Reporter Bo Van Overstijns heeft een fascinatie voor Korea. In deze reeks duikt ze in het mysterieuze Noord-Korea en geeft ze ons een blik in het medialandschap, de politiek en economie van het land. Vandaag: marktverkopers die het sociaal-economische landschap hertekenen.
In de schaduw van een autoritair regime heeft Noord-Korea een onverwachte economische revolutie doorgemaakt: de ‘jangmadang’, oftewel de grijze markten. Oorspronkelijk ontstonden ze uit pure wanhoop tijdens de hongersnood van de jaren negentig. Vandaag zijn deze markten uitgegroeid tot een essentieel onderdeel van de economie, met goederen, inkomsten en zelfs een zekere mate van stabiliteit voor veel burgers. Vrouwen staan centraal in deze transformatie; zij vormen meer dan zeventig procent van de marktverkopers en herdefiniëren stilletjes het sociaal-economische landschap van één van de meest gesloten landen ter wereld.
In Noord-Korea zijn mannen vaak gebonden aan door de staat opgelegde banen of militaire dienst, waardoor ze weinig ruimte hebben voor ondernemerschap. Volgens een studie van Koryo Studios zijn de populairste en meest voorkomende beroepen voor mannen verkeersregelaar, treinconducteur, ingenieur, soldaat, bouwvakker en fabrieksarbeider.
Vrouwen zijn in veel Noord-Koreaanse huishoudens de belangrijkste kostwinners zijn geworden: een aanzienlijke verschuiving in een traditioneel patriarchale samenleving
Vrouwen daarentegen hebben hun relatieve vrijheid van staatsarbeid benut om de markten te domineren. Ze verkopen een breed scala aan goederen, van handgemaakte producten en gesmokkelde importartikelen tot overtollige gewassen van collectieve boerderijen. Dat heeft ertoe geleid dat vrouwen in veel huishoudens de belangrijkste kostwinners zijn geworden: een aanzienlijke verschuiving in een traditioneel patriarchale samenleving.
Stille revolutie
Ondanks hun cruciale rol vertaalt die economische emancipatie zich niet in meer persoonlijke vrijheden of een hogere sociale status. Noord-Koreaanse vrouwen moeten nog steeds navigeren door een diepgewortelde cultuur van genderongelijkheid. Toch onderstreept hun dominantie op de markten een stille revolutie, waarbij economische noodzaak hun rol binnen gezinnen en gemeenschappen heeft versterkt.
De grijze markten opereren in een juridische grijze zone. Hoewel technisch illegaal, worden ze breed getolereerd en zelfs stilletjes aangemoedigd onder het regime van Kim Jong-un. Functionarissen doen vaak mee aan het systeem door belastingen te innen, steekpenningen te accepteren en marktkramen als staatsbezit te registreren.
Die stilzwijgende goedkeuring is te danken aan de onmiskenbare voordelen die deze markten bieden: verbeterde levensstandaarden, een grotere beschikbaarheid van goederen en een veerkrachtigere economie.
Populaire items op de markten zijn onder andere gesmokkelde buitenlandse goederen, zoals Zuid-Koreaanse drama’s, Chinese elektronica en choco pies. Deze goederen vormen een scherp contrast met de sobere door de staat gerantsoeneerde artikelen en bieden Noord-Koreanen een glimp van een diversere consumptiecultuur.
Autoritair kapitalisme
De opkomst van deze markten is een teken van een bredere verschuiving naar wat politieke analisten ‘autoritair kapitalisme’ of ‘ontwikkelingsdictatuur’ noemen. Hoewel Kim Jong-un beperkte economische liberalisatie heeft toegestaan, blijft het regime even repressief als voorheen. Executies en harde repressies zijn nog steeds aan de orde van de dag, waardoor politieke dissidentie vrijwel onmogelijk is.
Historisch gezien hebben soortgelijke economische modellen succes geboekt in andere landen, zoals China, Vietnam en zelfs Zuid-Korea in de naoorlogse periode. Die landen zijn overgestapt van strikte staatscontrole naar marktgerichte economieën, wat uiteindelijk leidde tot aanzienlijke economische groei.
Vanuit een mondiaal perspectief is de opkomst van grijze markten in Noord-Korea een fascinerend voorbeeld van veerkracht en aanpassingsvermogen onder extreme omstandigheden
Noord-Korea’s voorzichtige stappen richting marktgerichte hervormingen zouden op een vergelijkbaar traject kunnen wijzen, mits het regime deze kleinschalige economische activiteiten blijft tolereren en ondersteunen. Hoewel de ‘jangmadang’ de levensstandaard van veel Noord-Koreanen heeft verbeterd, leggen ze ook de tekortkomingen van het regime bloot om voor zijn bevolking te zorgen.
De afhankelijkheid van markten voor essentiële goederen onthult de gebreken van het rantsoensysteem en de planeconomie van de staat. Bovendien voeden de winsten die worden gegenereerd vaak corruptie onder ambtenaren, waardoor het systeem dat de burgers uitbuit in stand wordt gehouden.
Vanuit een mondiaal perspectief is de opkomst van grijze markten in Noord-Korea een fascinerend voorbeeld van veerkracht en aanpassingsvermogen onder extreme omstandigheden. Het roept ook vragen op over de wisselwerking tussen economische liberalisatie en autoritaire controle.
Voor Noord-Koreaanse vrouwen vertegenwoordigen de markten zowel een kans als een uitdaging: een manier om voor hun gezin te zorgen terwijl ze zich staande moeten houden in een systeem dat hun vrijheden blijft onderdrukken.
Terwijl de wereld toekijkt, blijven de ‘jangmadang’ een krachtig bewijs van de vindingrijkheid en vastberadenheid van gewone burgers onder buitengewone omstandigheden. Of deze markten de weg zullen banen voor bredere hervormingen of een gecontroleerd experiment in kapitalisme blijven, moet nog blijken. Voorlopig vormen ze een reddingslijn voor miljoenen mensen en transformeren ze Noord-Korea stilletjes van binnenuit.
De Jangmadanggeneratie
In de context van de opkomst van de ‘jangmadang’ en de veranderende markteconomie, is het belangrijk de Jangmadanggeneratie te erkennen. Deze jonge Noord-Koreanen, die zijn opgegroeid na de ineenstorting van de socialistische staatseconomie, vertonen andere houdingen, waarden en gedragingen dan hun ouders en grootouders. De Jangmadanggeneratie heeft leren overleven zonder de steun van de staat en heeft zich onafhankelijk gemaakt van de centrale autoriteit door middel van de markten. De meeste mensen zijn ook niet meer afhankelijk van de voedselrantsoenen van het regime. Dat heeft hen in staat gesteld een andere kijk op het regime en hun situatie te ontwikkelen.
Veel van deze jonge Noord-Koreanen, die ooit afhankelijk waren van de staat voor voedsel, werk, status of bescherming, hebben weinig respect voor het regime. Ze voelen zich niet verbonden met de leiders van het land en zien hen vaak als de oorzaak van de problemen in het land. Dit is een generatie die steeds meer invloed zal uitoefenen op de toekomstige richting van Noord-Korea, aangezien hun gevoelens van onvrede met het regime waarschijnlijk een belangrijke kracht zullen zijn voor verandering.
