Ze zijn een grote tegenstander van verkiezingen, maar net daarom zal Agora, een nieuwe politieke burgerbeweging, deelnemen aan de verkiezingen voor het Brussels Gewest. Verkiezingen zijn passé: een loting onder de bevolking is volgens hen een veel democratischer alternatief.
De democratie in Europa zit in een crisis. Ongeveer twee derde van de Europeanen heeft geen vertrouwen in de politiek. Zelfs in België, een land met opkomstplicht, staat het aantal mensen dat gaat stemmen onder druk. “Pas wanneer jongeren met duizenden de straat op komen, merken politici dat ze misschien eerder beleid hadden moeten voeren,” zeg Gerben Van den Abbeele, een van Agora’s initiatiefnemers. “Deze politieke besluiteloosheid in België bewijst de noodzaak van loting.”
Willekeurig
Volgens Agora kan een systeem van loting - in plaats van traditionele verkiezingen - de democratische crisis oplossen. Bij normale verkiezingen stemt de bevolking voor haar vertegenwoordiging in het parlement. Bij loting gebeurt het anders: er wordt een willekeurige dwarsdoorsnede gemaakt van de bevolking. Deze mensen vertegenwoordigen dan de bevolking. Daardoor krijgen burgers niet alleen stemrecht, maar ook spreekrecht in het parlement. Democratie is volgens Agora meer dat eens in de vijf jaar stemmen. De essentie is dat burgers constant gehoord worden. Die directe invloed van burgers op de politiek moet het vertrouwen in de democratie verbeteren.
Eeuwenoud systeem
Loting is net zo oud als de democratie zelf. In het oude Athene werden bestuursposten niet verkozen, maar geloot uit alle (mannelijke) burgers. Het werd tot in de 18e eeuw toegepast, maar vandaag is deze vorm van selectie op de achtergrond geraakt.
Agora heeft twee plannen om het systeem van loting terug te brengen naar huidige politiek. Op korte termijn richt het een assemblee op, met daarin 89 gelote Brusselaren. Als Agora zetels behaald in het Brussels parlement zal hun verkozen parlementariër de mening van dit assemblee vertegenwoordigen. “Zo sluipt het concept van een gelote assemblee als een soort Paard van Troje de politiek binnen,” zegt Van den Abbeele.
Om te bepalen of Agora’s afgevaardigde in het Brussels parlement voor óf tegen een wet moet stemmen, komt de assemblee regelmatig samen om de praten over het beleid. Tijdens deze debatten krijgen de leden van de assemblee hulp van experten. Zij zullen zo neutraal mogelijk de voor- en nadelen van het beleid presenteren aan de groep. Zo hebben krijgen alle deelnemers binnen de assemblee evenveel informatie, om uiteindelijk overwogen beslissingen te maken.
Op lange termijn wil Agora de gelote assemblee in de grondwet krijgen. En daarvoor is een grondwetswijziging nodig. “Om dit voor elkaar te krijgen is het belangrijk dat we aan de politiek laten zien dat we kwaliteitsvolle beslissingen kunnen maken. Als mensen verantwoordelijkheid krijgen gaan ze denken in het belang van de groep, en cijferen ze hun eigen voorkeuren weg.”
Weerspiegeling van de bevolking
Een van Agora’s inspiratiebronnen is het boek Tegen Verkiezingen uit 2013 van de Belgische schrijver David Van Reybrouck, waarin hij pleit voor een politiek systeem gebaseerd op loting. Agora heeft regelmatig adviserende gesprekken gehad met Van Reybrouck over de invulling van hun ideeën.
Een van de problemen waar burgerinitiatieven, waaronder Van Reybrouck’s G1000, veelal tegenaan lopen is het bereiken van alle lagen van de samenleving. Omdat de assemblee een afspiegeling moet zijn van de samenleving gaat Agora de loting bijsturen op drie vlakken: geslacht, opleidingsniveau en leeftijd.
“Omdat wij geen toegang hebben tot persoonlijke gegevens van de bevolking, moeten we loten op basis van het adres. De bewoners van het geselecteerde huis kunnen dan bepalen of ze willen deelnemen.” Je kunt de uitnodiging ook afwijzen. Om deelname toch aantrekkelijk te maken zijn aan aantal maatregelen genomen: er is een vergoeding beschikbaar, dat komt uit het inkomen van de gekozen parlementariër. Er wordt ook kinderopvang voorzien om alleenstaande ouders tegemoet te komen. “Wij proberen zoveel mogelijk maatregelen te nemen om mensen die het wat moeilijker hebben de kans te geven om mee te doen.” Op die manier hoopt Agora een representatieve afspiegeling te zijn van de Brusselse bevolking.
Gelote leden van de assemblee zetelen gedurende één jaar. “Een te lange termijn kan het moeilijk maken om mensen te motiveren om mee te doen,” zegt Van den Abbeele. “Maar continuïteit is ook belangrijk voor de kwaliteit van ons beleid. Als we merken dat een jaar te lang of te kort is, zullen we dat aanpassen.”
Over de grenzen
Agora is niet het eerste initiatief dat loting terug op de kaart wil zetten. In de afgelopen jaren zijn een aantal andere initiatieven uit de grond gestampt, met wisselend succes.
Ierland experimenteerde in 2013 al met gelote burgerpanels. Daar werkten 66 burgers een jaar lang samen met 33 politici aan een grondwetswijziging. De samenwerking moest zorgen voor een onderling vertrouwen - in de goede bedoelingen van politici en in het kunnen van de burger. De aanbevelingen van dit burgerpanel, waaronder de legalisering van het homohuwelijk, werd voorgelegd in een referendum. 62% van de Ierse bevolking stemde voor de wijziging van de grondwet.
Een Nederlands experiment met loting was minder succesvol. Op initiatief van de sociaalliberale partij D66 mocht een geloot burgerforum advies schrijven om het Nederlandse kiesstelsel aan te passen. De regering nam het werk van deze 140 gelote Nederlanders niet over. Ook werden de voorstellen niet voorgelegd aan de hele bevolking.
Deze twee voorbeelden werden opgezet door de politici zelf, terwijl Agora een burgerinitiatief is. Of Agora zonder politieke steun het Iers succes kan volgen, zal blijken na komende verkiezingen.
