De dekolonisering is nog maar net begonnen

“Dekolonisatie is een werk van lange adem,” zegt projectmedewerker van Bacongo Limburg Tom Kenis. Hij verzamelde en verwerkte de getuigenissen voor de expo. “Dat moet geen langdurig proces zijn. De expo is nog maar het begin. Die moet een debat starten die de link legt tussen geschiedenis en herinnering. Tussen dekoloniseren vandaag, en het systematisch racisme dat aanleiding gaf tot de wereldwijde Black Lives Matter beweging.”

Die laatste toont aan dat ook niet-witte Limburgers en Belgen last hebben van het toenemend racisme. “Ik als witte mens kan mij niet in hun schoenen verplaatsen,” zegt Kenis. “De politie fouilleert mij nooit en mijn cv wordt niet onderaan de stapel geschoven als ik ergens ga solliciteren.”

I can’t breathe

Rachel Hansoul is de vormgever van de expo en geeft aan het dekoloniseringsproces een creatieve toets. In het verleden maakte ze al illustraties van Leopold II met een afrokapsel, dat ze vervolgens op T-shirts liet afdrukken. “Ik gebruik humor om de aandacht van het publiek te trekken,” zegt ze. Een andere medewerker van de expo is Stella Nyanchama Okemwa, antropologe en docent, consultant en coach bij Hand in Hand, een socio-culturele organisatie die strijdt tegen racisme en discriminatie. Voor haar staat de wereldberoemde zin van George Floyd “I can’t breathe” (George Floyd was een zwarte man uit Minneapolis die vermoord werd door een agent die gedurende acht minuten met zijn knie op Floyd’s nek zat en hem daardoor verstikte, nvdr.) symbool voor hoe er met mensen van Afrikaanse origine wordt omgegaan: “Er is een structurele verstikking van mensen met Afrikaanse afkomst aan de gang,” zegt ze. “We kunnen niet vooruit en we kunnen ook onszelf niet zijn.”

Semira Adamu is de Belgische George Floyd

Ook hier in België hebben we onze eigen George Floyd: in 1998 werd de Nigeriaanse asielzoekster Semira Adamu door agenten met een kussen versmacht tijdens een uitwijzing naar haar geboorteland. Haar dood heeft veel in gang gezet en zorgde voor het ontslag van toenmalig Minister van Buitenlandse Zaken Louis Tobback uit de federale regering Dehaene II. De vier agenten werden vervolgd en Amnesty International werd betrokken. 

Onze taal is koloniaal

De situatie in België verschilt van die in de VS, maar er zijn ook gelijkenissen, zegt Nyanchama. “De monumenten ter ere van Leopold II, het Africa Museum in Tervuren, de straatnamen van bekende kolonialen: het zijn allemaal concrete, duidelijke en aanwezige monumenten die de kolonisering verheerlijken of in ieder geval niet in vraag stellen. En daar kun je ook letterlijk iets mee doén: de standbeelden kun je weghalen, musea kun je anders inrichten en naambordjes kun je vervangen. Maar het zit vaak ook in subtiele dingen, zoals in onze taal. Die bevat veel woorden die niet alleen verwijzen naar de kolonisatie, maar die ook als het ware een goedkeuring van de koloniale verhoudingen inhouden. Niemand praat daarover, maar het is wel heel aanwezig.’

Weg met de koloniale beelden in Hasselt?

“Er moet iets gebeuren met de monumenten met een koloniale lading in Hasselt,” zegt ook Ann Delbeke, directeur van het Stadsmus in Hasselt. “Een historische duiding, bijvoorbeeld, zou al goed zijn.” Delbeke vindt het ook belangrijk dat daarin alle stemmen worden gehoord. De Dienst Gelijke Kansen van de Stad Hasselt organiseerde sofagesprekken over diversiteit, maar het debat over het al dan niet laten staan van koloniale beelden, maakte daar geen onderdeel van uit. “Of de beelden weg moeten of niet, zal een uitkomst zijn van de gesprekken,” aldus Delbeke.

Ook de Hasseltse politici sprongen mee op de kar. Volgens Joost Venken, schepen voor cultuur, welzijn, duurzame stad en ontwikkelingssamenwerking, “sensibiliseert de stad voortdurend over mondiale relaties.” Zo krijgen organisaties met projecten in het Zuiden subsidies wanneer ze sensibiliserende activiteiten in Hasselt organiseren. “Op die manier stimuleren we acties die op dat thema werken.”

Aurélie Mpiutu is een van de getuigen die op de expo haar verhaal deelt. Zij verhuisde van Congo naar Limburg. Volgens haar mogen we niet vergeten welke gruweldaden het koloniale regime gepleegd heeft. Het bekladden of weghalen van beelden zou daar wel eens voor kunnen zorgen. “Wat verkeerd is gegaan mag niet vergeten worden,” zegt ze. “Het is heel belangrijk om de zwarte stemmen aan het woord te laten, er is in België nog altijd veel racisme.” 

Kuifje in Congo



De bibliotheek van Hasselt leverde ook een bijdrage met een educatief pakket. Ze werkte daarvoor samen met stripkenner Geert De Weyer. Het pakket bevat onder andere vijf video’s waarin De Weyer dieper in gaat op de koloniale visie en het stereotype beeld dat spreekt uit heel wat klassieke strips, met de strip ‘Kuifje in Congo’ als notoir voorbeeld. Erwin Marcisz, medewerker educatie van de bibliotheek Hasselt: “Ik wil leerlingen laten nadenken over de koloniale propaganda in de strips: is die onschuldig of is het plat racisme, dat verboden moet worden? We willen dat ze de vaardigheid ontwikkelen om op een empathische manier in discussie te gaan over gevoelige thema’s. Zeker in tijden van sterke polarisering wordt dat steeds belangrijker voor de werking van een gezonde democratie.”

Veel vragen, weinig antwoorden

 

Veel vragen blijven onbeantwoord in het dekolonisatiedebat, maar Bacongo Limburg wil net dat doen: vragen stellen zonder absolute antwoorden te formuleren. De samenleving onderhandelt en heronderhandelt voortdurend de gemeenschappelijke waarden en waarheden waar ze op rust. Alleen als iedereen eraan deel kan nemen, komt die samenleving vooruit. De expo toont dat het kolonialisme net die deelname en dat recht ontzegde aan de Congolezen. De mindset tussen verschillende landen, tussen België en Congo, en tussen Belgen en Belgen van Congolese afkomst, moet op de schop. Bacongo Limburg wil een van vele spadesteken zijn.