In een klas op een katholieke school hangt nog altijd een kruisbeeldje, maar de adventskrans is zoek. Theoloog Hans Geybels van KU Leuven ziet een verschuiving van een kerstfeest naar een winterfeest. Al hoopt Lieven Boeve, directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen, dat onze leerlingen het kerstverhaal niet vergeten.
“Soms word ik uitgenodigd door een vriend en dan ga ik wel samen met hen Kerstmis vieren. We hangen wel lichtjes aan het raam. Maar dat is meer omdat we boven een kleermaker wonen. Dus gewoon om in de kerstsfeer te komen.”
Ismaël (17) is moslim en zit al sinds zijn lagereschooltijd op een katholieke school. Hij vindt dat naar eigen zeggen helemaal niet erg of verwarrend om rooms-katholieke godsdienstlessen te volgen. Omwille van privacyredenen wil hij liever niet met zijn volledige naam genoemd worden. “Mijn ouders zijn echt extreem gelovig. Zo was er niet echt verwarring voor mij. Ik vind het interessant om te leren wat andere mensen geloven. Tijdens de godsdienstlessen krijgt ik andere inzichten over andere geloven.”
Kerstmis, dat is meer een spelletjes- en eetavond, zegt Lisa Van Nieuwenhove (16) uit het Heilig-Hartcollege in Tervuren. “We zetten de boom en eten raclette.”
“We zien meer en meer dat er twee manieren ontstaan om Kerstmis te vieren”, legt theoloog Hans Geybels (KU Leuven) uit. Hij zegt dat we het christelijke kerstfeest hebben aan de ene kant en aan de andere kant de opkomst van de winterfeesten. “Ik sta als theoloog positief tegenover deze verandering. Want eindelijk heten die dingen wat ze al jaren waren: een commerciële wintermarkt. Als er dan nog ergens in het land een echte kerstmarkt zou zijn, dan merken we dat meteen. Een markt die in het teken staat van solidariteit, een plaats waar je nog kerststalletjes kan kopen.”
“Eindelijk heten die dingen wat ze al jaren waren: een commerciële wintermarkt” – Hans Geybels (Theoloog KU Leuven)
Kerstmis op katholieke scholen
Ook op katholieke scholen met verschillende religies vieren ze Kerstmis aangepast aan de diverse samenleving. Karolien Goethals, leerkracht godsdienst aan Sint-Maarten Bovenschool in Beveren getuigt. “We merken dat de invloed van de school op de religie van een kind erg klein is. De opvoeding thuis speelt een grotere rol.” Iets wat theoloog Hans Geybels ook bevestigt.
Omdat middelbare scholen examens hebben tijdens de kerstperiode geeft Karolien Goethals geen uitgebreide les over Kerstmis. “Ik vraag wel aan de leerlingen of ze nog een kerststalletje zetten. En soms komt Kerstmis eens ter sprake in de loop van het jaar.”
Karolien Goethals merkt ook dat de leerlingen minder basiselementen kennen uit de Bijbel. Hierdoor ondervindt ze soms moeilijkheden als ze christelijke gebeurtenissen wil uitleggen. “Vroeger paste dat bij de leerlingen in een christelijk kader, zoals het doopsel, de communie, de verhalen uit de Bijbel. Nu valt dat kader weg, omdat almaar minder leerlingen zijn gedoopt. Vanaf het moment dat je symbolen uit de Bijbel ter sprake brengt, moet je daar zoveel rond vertellen voor ze begrijpen waarover het eigenlijk gaat.”
Kerstmis in een diverse katholieke school
Godsdienstleerkracht Karolien Goethals denkt dat we Kerstmis in een diverse samenleving gewoon moeten kunnen vieren vanuit wat Kerstmis is. “Ik denk dat wij wel mogen laten zien dat het onze katholieke feestdag is. Moslims laten ook zien: “Nu is het bij ons Offerfeest”, of: “Het is Suikerfeest.” Wij moeten dat ook gewoon laten zien. We doen dat nog veel te weinig.”
Al hoopt Lieven Boeve, directeur-generaal van Katholiek Onderwijs Vlaanderen, wel dat de lessen invloed hebben op leerlingen. “Die godsdienstlessen hebben niet de bedoeling om iedereen katholiek te maken, maar om iedereen te laten nadenken over wie ze zijn.”
Hij benadrukt dat er tijdens rooms-katholieke godsdienstlessen dus geen catechese meer wordt gegeven zoals vijftig jaar geleden. “We nemen leerlingen mee om zichzelf te ontdekken en om de confrontatie te zoeken met de verschillende religieuze tradities. In ons geval uiteraard met een accent op de christelijke traditie.”
“Die godsdienstlessen hebben niet de bedoeling om iedereen katholiek te maken” – Lieven Boeve (directeur-generaal Katholiek Onderwijs)
Lieven Boeve vindt alvast dat we het kerstfeest niet moeten verbergen. “Omdat er ook andere godsdiensten zijn, zou je niet over je eigen godsdienst kunnen vertellen. Het is eigenlijk juist andersom, het is precies omdat er ook anderen perspectieven zijn dat je over jezelf kunt vertellen.”
Er zijn ook scholen in Vlaanderen waar tachtig procent van de leerlingen een migratieachtergrond heeft, vertelt Boeve. “Ook die vieren Kerstmis, maar ze zullen dat altijd doen vanuit het grootst mogelijke respect voor de leerlingen die niet tot de christelijke traditie behoren.”
Hij stelt ook vast dat het kerstverhaal kan worden bekeken vanuit een actueel perspectief. “We zitten in een context van veel vluchtelingen. Het kerstverhaal is eigenlijk een vluchtelingenverhaal”, weet Boeve. “Maria en Jozef moeten vluchten naar Egypte omwille van politieke onderdrukkingen. Daarna komen de Wijzen uit het Oosten. Dat zijn eveneens vreemde mensen. Eigenlijk is dat een verhaal van afwijzing, want er is geen plaats in de herberg. Jezus wordt geboren in een stal.”
Boeve denkt dat we door het thematiseren van het kerstverhaal ook de leerlingen kunnen aanspreken die er eigenlijk vanuit hun eigen traditie niet zoveel mee te maken hebben. “In sommige klassen zitten er ook leerlingen die gevlucht zijn uit eigen land. Zij vinden zo op een actuele manier aanknooppunten met het kerstverhaal.”
Christelijke feestdagen vanuit een ander perspectief
De ouders van Ismaël kozen bewust voor een katholieke school en dat is niet abnormaal. Volgens Boeve kiezen een aantal moslims heel bewust voor een katholieke school omdat ze vanuit een andere traditie naar God kijken. Boeve is dan ook blij om te horen dat de dynamiek van een katholieke school ook echt werkt. “Dat je in verschil en met verschil en met respect voor elkaars verschil toch op een zeer goeie manier kan samenleven. Door te leren over een andere traditie leer je ook over je eigen traditie.”
“Natuurlijk komt daar tijdens Sinterklaas geen katholieke heilige. Ze proberen dat op hun manier op te lossen” – Hans Geybels (Theoloog KU Leuven)
Moslims die kerstversiering ophangen, het is volgens Hans Geybels niet het enige katholieke feest waar andere religies ook aan deelnemen. “Neem bijvoorbeeld Sinterklaas. Zij vieren dan pakjesfeest, omdat al die kinderen ook zien wat er gebeurt. Natuurlijk komt daar geen katholieke heilige. Ze proberen dat op hun manier op te lossen.”
Lieven Boeve bezocht ooit een godsdienstles waar er zowel een rooms-katholieke als islamitische godsdienstleerkracht voor de klas stond. Ze gaven les in het teken van Lichtmis. “Ongeacht de traditie aten ze pannenkoeken. Je zag de opbouw, de betekenis van wat licht betekent in de islam en wat licht betekent in het christendom. Waarom steek je een kaarsje aan bijvoorbeeld? Door die dialoog aan te gaan, leer je de leerlingen kennismaken met de religieuze tradities op hun eigen niveau.”
Tijden veranderen en feesten ook
Geybels ligt niet wakker van het feit dat feesten meegaan met de tijd. “Er zijn mensen die dat jammer vinden. Ze vinden dat Kerstmis enkel christelijk moet zijn. De meningen daarover zijn heel divers. Ik denk dat christenen en niet-christenen het best op hun eigen manier vieren.”
Ook Boeve denkt dat dat op het einde van de rit zo is. Hij is wel bang dat het in de toekomst meer een feestje wordt van ‘elk voor zich’. “We mogen niet vergeten dat ze ondertussen in Oekraïne elkaar doodschieten. En er zijn vluchtelingen die ons land niet binnen kunnen.”
Boeve noemt het kerstverhaal een zeer erg verhaal. “Jezus wordt uiteindelijk in een stal geboren. Veel leuker dan dat is het niet. Dat element komt in scholen aan bod. Maar je kan natuurlijk geen revolutie starten in het basisonderwijs. Je kan wel leerlingen attent maken voor de diepere uitdaging die in het verhaal zit. Je hoeft niet alles met de mantel der liefde te bedekken.”
Hij besluit dat we Kerstmis inderdaad ieder op onze eigen manier moeten vieren, maar zonder het verhaal te vergeten. “Anders doen we mee aan de commercie rond het kerstverhaal. Dan wordt het een familiefeestje van ‘ons kent ons’ en ‘we zijn toch allemaal lief voor elkaar’. Dat mag ook, laat dat duidelijk zijn. Maar er zit meer in het kerstverhaal dan dat.”
