Vandaag bespreekt het Vlaamse Parlement het Kiesdecreet. Dat beslist hoe de lokale verkiezingen van 2018 georganiseerd zullen worden. Een unieke kans om het stemrecht vanaf zestien jaar te bespreken en misschien zelfs in te voeren, vond de Vlaamse Jeugdraad, maar toch komt het onderwerp niet op de agenda.
Als Vlaamse minderjarigen over twee jaar willen meestemmen bij de verkiezingen, moeten ze rekenen op de goodwill van een meerderheid van de politici. De stemleeftijd verlaagde de afgelopen decennia al een paar keer, maar volgens velen volstaat dat niet nu meer.
Leden van Open VLD en Groen, en hun Waalse tegenhangers MR en Ecolo, dienden de afgelopen twee jaar al wetsvoorstellen in om de stemleeftijd te verlagen tot zestien jaar, telkens zonder resultaat. CD&V, Open VLD en sp.a toonden zich ook al voorstander. PS, CdH, N-VA zijn tegen en Vlaams Belang en PVDA namen nog geen duidelijk standpunt in.
De bespreking van het Kiesdecreet in het Vlaamse Parlement was opnieuw een kans om ervoor te zorgen dat jongeren mee een bolletje mogen inkleuren bij de verkiezingen van 2018. Is er nog een kans dat minderjarigen kunnen meestemen bij de volgende verkiezingen?
Meerderheden
Voor een verlaging van de stemleeftijd voor het Europees parlement, in ieder geval wel. Hiervoor volstaat een gewone meerderheid in het federaal parlement. Wettelijk is het dus mogelijk om zestien- en zeventienjarigen in mei 2019 mee te laten beslissen in de Europese verkiezingen.
Tot vandaag kon hetzelfde gebeuren voor de gemeenteraadsverkiezingen en de Vlaamse verkiezingen, waarvoor een eenvoudige aanpassing van het Vlaamse Kiesdecreet nodig is.
Voor de federale verkiezingen is het eender hoe lastiger. Daarvoor is een grondwetswijziging nodig om die leeftijd te kunnen verlagen, en dat is geen sinecure. Eerst moet minstens twee derde van de leden van het federaal parlement een specifieke bepaling in de grondwet voor herziening vatbaar laten verklaren. Daarop moet het parlement ontbonden worden en volgen er verkiezingen. Nadien moet een nieuwe tweederdemeerderheid van het nieuw samengestelde federaal parlement ermee akkoord gaan om die bepaling effectief te wijzigen. Dan pas is er sprake van een geslaagde grondwetswijziging
Ofwel: tenzij de huidige regering vroegtijdig valt en er nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven, kan zo’n wijziging pas doorgevoerd worden na de geplande parlementsverkiezingen van mei 2019.
Wist je dat?
Dankzij artikel 209 van het Vlaamse Gemeentedecreet kunnen minderjarigen vanaf zestien wel een referendum organiseren of eraan deelnemen. Maar tijdens het laatste referendum dat in België werd gehouden - het Antwerpse referendum over de bouw van de Oosterweelverbinding – kon dat nog niet. Die dateert uit 2009, terwijl artikel 209 pas in 2011 in werking trad.
Wat vindt de jeugd(raad)?
De Vlaamse Jeugdraad is alleszins blij dat meer en meer politieke partijen zich outen als voorstander van stemrecht vanaf zestien, iets waar de raad al jaren voor pleit.
Opvallend: bij Conseil de la Jeunesse, de Waalse tegenhanger van onze jeugdraad, klinkt een heel ander geluid. En een eigen enquête bij ruim duizend Waalse jongeren in oktober vorig jaar, zei maar liefst 79% tegenstander te zijn van stemrecht vanaf zestien.
Meer politieke participatie?
Voorstanders beweren dat stemrecht voor zestienjarigen voor meer politieke participatie zal zorgen. Maar is dat wel zo? Enkele Europese onderzoeken zochten hierop al een antwoord.
Onderzoek van de KU Leuven wees in 2010 uit dat politieke participatie (lid van een partij zijn, maar ook (online) petities tekenen, aan goede doelen schenken, deelnemen aan legale betogingen, …) de politieke interesse aanzienlijk verhoogt. Volgens datzelfde onderzoek “participeert” 77% van de Vlaamse zestien- tot achttienjarigen nu al op een of meer van die manieren.
Tijdens een Noors experiment uit 2011 mochten in enkele regio’s zestien- en zeventienjarigen meestemmen bij lokale verkiezingen. De universiteit van van Oslo onderzocht in een studie het resultaat ervan. Wat bleek? Er was geen sprake van een daling van de politieke interesse bij de jongeren – maar evenmin van een noemenswaardige stijging. Bovendien steeg het aandeel van jongeren dat zich uitsprak tégen stemrecht voor minderjarigen naarmate de leeftijd opliep.
In een laatste onderzoek uit 2014 werd het stemgedrag van Oostenrijkse zestien- tot vijfentwintigjarigen uitgezocht. Uit die studie bleek dat zestien- en zeventienjarigen weliswaar minder naar de stembus trokken dan het globale opkomstcijfer – in Oostenrijk is net als in de meeste landen geen opkomstplicht zoals in België – maar dat zij wel méér stemden dan achttien- tot twintigjarigen. In de stad Wenen ging 64,2% van de stemgerechtigde minderjarigen stemmen, ten opzichte van 56,3% van de jongvolwassenen.
Europese trend
Op het Europese continent heerst vooralsnog grote eenparigheid: in de meeste landen ligt de stemleeftijd vast op achttien jaar. Maar sommige landen hanteren uitzonderingen.
Zo mogen Noorse zeventienjarigen meestemmen in verkiezingen, maar enkel als ze in datzelfde jaar nog achttien worden. In het Verenigd Koninkrijk kunnen Schotse zestien- en zeventienjarigen meestemmen bij Schotse parlementsverkiezingen, maar niet bij de nationale verkiezingen.
In Bosnië, Servië en Montenegro mag je stemmen vanaf je zestiende, maar enkel als je dan al werkt. In Italië mag je pas vanaf je 25e meestemmen bij de Senaatsverkiezingen. In delen van Duitsland en Zwitserland mag je al vanaf je zestiende stemmen, afhankelijk per provincie of kanton. En in Estland en Malta mogen zestienjarigen wel meestemmen bij lokale verkiezingen, maar niet bij nationale.
Er zijn voorlopig slechts twee Europese landen waar de algemene stemleeftijd onder de achttien ligt. Sinds 2007 al is Oostenrijk het enige Europese land waar zestien- en zeventienjarigen mogen meestemmen in alle verkiezingen. Griekenland verlaagde in augustus dit jaar de stemleeftijd naar zeventien.
Alles behalve federaal
In België is dus een meerderheid van de politieke partijen is voorstander van de verlaging van de stemleeftijd in ons land en voor de meeste verkiezingen is een aanpassing niet moeilijk. Met de nodige goodwill van politici uit verschillende regeringen, kunnen straks de zestien- en zeventienjarigen mee hun stem uitbrengen.
Voor de federale verkiezingen is dat moeilijker, maar hoeft het geen al te groot obstakel te zijn. Bovendien zou een verlaging van de stemleeftijd voor de andere verkiezingen al voldoende overwinning zijn voor het ja-kamp. Het mag misschien wat vreemd lijken dat minderjarigen bij alles behalve de federale verkiezingen zouden mogen meestemmen in ons land, maar dat is momenteel ook al het geval in Estland en Malta. En geen haan die daarnaar kraait.
