Opinie: Waarom zijn er zoveel narcisten in de academische wereld?

Veel wetenschappers kiezen voor de wetenschap uit nieuwsgierigheid, passie en een nood om de wereld diepgaand te leren begrijpen en soms zelfs te verbeteren. Na jaren hard studeren biedt de academische wereld dan de beste optie. Gemotiveerde beginnende onderzoekers komen er echter al snel achter dat kennis niet de enige drijfveer is. Een voor de buitenwereld onzichtbare strijd om macht, invloed en geld kenmerkt de wetenschap. De academische wereld werkt als een soort trechter. Uit een overvloed aan ambitieuze, gedreven studenten worden degenen gefilterd die zich het best kunnen schikken naar de politieke spelletjes, de hiërarchie en een medogenloze veldslag om erkenning. Met andere woorden: een kweekvijver voor narcistische persoonlijkheden (en anderen die zo sterk in hun schoenen staan dat ze die narcisten er uit noodzaak kunnen bijnemen).

Wat is een narcist?

Maar wat is een narcist eigenlijk? Over het algemeen hebben narcisten een buitensporige nood aan bevestiging, ze overdrijven hun eigen prestaties en talenten, gebruiken anderen voor hun eigen doelen, kunnen zich zeer moeilijk inleven in anderen en vinden dat ze recht hebben op een speciale behandeling. Er worden 2 types onderscheiden: de grandioze en de kwetsbare narcisten. Kwetsbare narcisten zijn introvert, koud, hebben een vijandig wereldbeeld, zijn vaak afgunstig en wentelen zich graag in slachtofferschap. Grandioze narcisten zijn extravert, dominant, arrogant en plaatsen zichzelf graag in het middelpunt van de belangstelling. Bovendien blijken narcisten agressiever, en niet enkel wanneer ze worden geprovoceerd. Zo zijn hoge niveaus van narcisme gelinkt aan hoge niveaus van fysieke en verbale agressie, pestgedrag en zelfs agressie tegen onschuldige passanten.
 

Studies tonen aan dat individuen die hoog scoren op narcisme meer nood hebben aan autonomie en vaker voor jobs kiezen die sociale erkenning met zich meebrengen. Ook kiezen ze vaker voor hiërarchisch gestructureerde organisaties met prestigieuze posities en status. De academische wereld – zeker een positie als professor – voldoet in essentie aan die beschrijving. Vooral grandioze narcisten zouden vaker kiezen voor een job in de wetenschap. In een essay beschrijft de Franse immunoloog Bruno Lemaitre dat narcisme een voordelig kenmerk is om succesvol te worden als academicus: wetenschappers met een groot ego kunnen anderen makkelijker overtuigen van het belang van hun onderzoek en als getalenteerde netwerkers kunnen ze de verschillende facetten van de onderzoekswereld makkelijker uitbuiten. Bovendien raken deze persoonlijkheden door hun narcistische tactieken ook sneller aan de top: ze hebben er geen problemen mee om over lijken te gaan en zichzelf in de belangstelling te plaatsen ten koste van anderen. Eenmaal aan de top, kunnen ze veel schade veroorzaken bij collega’s, maar zeker bij beginnende academici, die van hun begeleiding afhankelijk zijn.

Een kleine greep uit Lemaitre’s essay beschrijft de situatie treffend: “Niet noodzakelijk gekozen voor zijn wetenschappelijk inzicht, maar eerder voor zijn natuurlijke expertise als charmeur, netwerker en verleider, domineert de (narcist) de werkplaats. Wanneer zijn ego en de ambities van het lab overeenstemmen, zijn de voordelen van de narcist duidelijk: het adressenboekje, de notie van zelfbelang en de kunst van het converseren, de link met uitgevers die deuren openen naar publicaties in gerenommeerde vakbladen. De competitie vernietigen ze meestal niet direct, maar duwen ze in een ondergeschikte positie – ze hebben namelijk nog steeds aanbidders nodig. Dit doen ze door de prestaties van anderen te ondermijnen, om potentiële concurrentie te voorkomen. Een goed netwerk vol machtige vrienden aan de top van de hiërarchie helpt hierbij”.

Rotte appels

Voor de buitenwereld komt het misschien als een verrassing, maar in de academische wereld is het schering en inslag: gedesillusioneerde doctoraatsstudenten die hun droomcarrière noodgedwongen moeten stopzetten omwille van toxisch leiderschap. Door de hiërarchische structuur in de academische wereld en de afhankelijke positie van studenten tegenover hun promotoren kan narcistisch gedrag lang onopgemerkt blijven en leiden tot een toxische werksfeer. Ook het impressionante netwerk van collega-academici die vaak afhankelijk zijn van de expertise en wetenschappelijke output van de narcist zorgt ervoor dat studenten vaak stil blijven. Bovendien worden academici enkel geëvalueerd aan de hand van hun wetenschappelijke publicaties, waardoor de kwaliteit van hun mentorschap onderbelicht blijft. Uit onderzoek van de vooraanstaande Universiteit van Harvard blijkt nochtans dat het ontslaan van zo’n rotte appel veel winst met zich meebrengt, omdat toxische werknemers de productiviteit van anderen fnuiken en ervoor zorgen dat hun collega’s vaker de organisatie verlaten, wat tot een braindrain kan leiden.
 

Maar hoe creëren we een gezondere academische omgeving die niet meer gedomineerd wordt door narcisten? De strijd tegen narcisme en toxisch leiderschap in de academische wereld is een collectieve verantwoordelijkheid. In de eerste plaats moet het taboe worden doorbroken. Uit angst zwijgen (beginnende) academici vaak, maar dat leidt tot een omgeving waarin toxisch gedrag getolereerd blijft worden. Een onafhankelijk meldpunt waar meldingen vertrouwelijk worden behandeld en waar er effectief aan de slag wordt gegaan met de meldingen kan helpen. De meldingen kunnen worden gebundeld om de identiteit van de studenten te beschermen en de narcist in kwestie moet ter verantwoording worden geroepen voor zijn toxisch gedrag. Ook moeten organisaties toxisch leiderschap en de impact ervan leren herkennen en ondersteuning bieden aan degenen die ermee geconfronteerd worden. Een-op-een-relaties tussen promotoren en studenten zouden moeten worden ontmoedigd door meerdere co-promotoren, liefst uit verschillende instituten, aan te stellen per doctoraat.