Ieder mens heeft recht op privacy, ongeacht zijn verblijfplaats, geloof of uiterlijk. Juneco in Mechelen, dat onder de organisatie Jeugdzorg Emmaüs valt, vangt vijftien jongeren op die zonder ouders naar België vluchtten. Is privacy mogelijk in zo’n leefgroep? Wij spraken twee bewoners en de psychologe.
‘Jeugdzorg Emmaüs’ staat er op het klein bordje op de deur. In de drukke winkelstraat in Mechelen loop je er zo voorbij.
Binnen zitten twee verlegen tieners Hedayatullah Sherzad (16), nerveus tikkend met zijn voet en Zukaiya Amani (15), die zich achter haar glimlach verschuilt. Hedayatullah vluchtte voor de Taliban in Afghanistan. Hij was een jaar onderweg naar België, te voet en per boot. Ondertussen woont hij hier anderhalf jaar. Zukaiya vluchtte een jaar en twee maanden geleden uit Tanzania met haar tante en zus.
Plaatsgebrek
Na een maand in een asielcentrum kwamen beide jongeren bij Juneco terecht, dat nu meer dan een jaar hun thuis is. Bij Juneco slapen de bewoners per twee op een kamer, meisjes en jongens apart. “Ik zou liever alleen slapen”, zegt Hedayatullah. “Mijn kamergenoot heeft andere slaapgewoontes. Ik wil het raam open, hij toe.” Zukaiya heeft meer geluk. Zij deelt een kamer met haar zus. “Als ik met iemand anders een kamer moet delen, dan zou ik ook liever een eigen kamer krijgen,” zegt ze.
Psychologe Roselien Stockman geeft toe dat het plaatsgebrek een probleem is: “Onze jongeren smeken om een kamer voor zichzelf. Dat is begrijpelijk. De meeste andere leefgroepen beschikken wel over aparte kamers, maar daar hebben wij de financiële middelen niet voor. En slechts acht jongeren opvangen is ook geen oplossing, want dan krijgen we minder subsidies. We volgen het Decreet betreffende de Rechtspositie van de Minderjarige en trachten zoveel mogelijk hun privacy te garanderen.”
Privacy, een nieuw gegeven
Er valt een stilte als we vragen naar hun privacy in de leefgroep. “Soms komt een andere jongen een broek van me lenen. Dat stoort me niet, in Afghanistan was ik het gewend om dingen te delen.” Ook Zukaiya heeft hier geen problemen mee. “De meisjes gebruiken mijn make-up wel eens, maar ik doe net hetzelfde met die van hen”, lacht ze. Roselien reageert eveneens verrast: “Ik heb niet de indruk dat het thema privacy leeft onder deze jongeren. Vluchtelingen zien soms maanden geen daglicht, omdat ze opgesloten worden door mensensmokkelaars. Ze zitten met vijftig op elkaar geduwd in een vrachtwagen. Privacy: nihil. Overleven krijgt dan prioriteit. We zijn hier in de eerste plaats bezig met basisbehoeften als voeding, veiligheid, ontwikkeling en integratie.”
Zowel Hedayatullah en Zukaiya zijn blij dat ze in een leefgroep wonen. In een asielcentrum met oudere meisjes samenleven die lichamelijk verder ontwikkeld zijn, vond Zukaiya moeilijk. Hoewel de douches in Juneco apart zijn en de kamer- en kastdeuren op slot kunnen, maakt Roselien nog een belangrijke kanttekening: “De lavabo’s boven staan op de gang. Qua infrastructuur roeien we met de riemen die we hebben.”
“Interesse in hun trauma is de grootste privacyschending”
Vrijheid versus bescherming
De jongeren en hun begeleiders proberen samen een goede en veilige leefomgeving te creëren. “In de leefgroep zijn er best nog veel regels: vrienden mogen niet op mijn kamer en de douches en de keuken sluiten op een vast tijdstip. Bij mij thuis in Afghanistan gold er maar één regel: respect tonen naar de ouderen”, legt Hedayatullah uit. “Het cultuurverschil tussen bijvoorbeeld Afghanistan en België is enorm”, zegt Roselien. De jongeren krijgen in Juneco de ongeschreven regels van de Belgische cultuur mee, zodat ze hier kunnen groeien.
Ook Zukaiya heeft het niet zo met regeltjes: “In het asielcentrum had ik weinig vrijheid. Naar buiten gaan mocht niet. Hier wel.” De psychologe verduidelijkt dat verlangen naar vrijheid: “Pubers willen veel ontdekken, maar hun hersenen zijn nog niet volgroeid. Daarom hebben ze sporadisch toezicht nodig. Hier hangen geen camera’s, maar wel alarmen op de deuren. Vanaf 22 uur moet iedereen op zijn kamer blijven. Volwassenen moeten jongeren beschermen en op mogelijke gevaren wijzen. Zo kunnen ze zelf de juiste keuzes maken.”
Mentaal zwaar
De psychologe vertelt dat elke jongere een eigen dossier heeft en dat altijd mag inkijken. “Bovendien heb ik als psychologe en therapeute beroepsgeheim. Soms moet ik vreselijke verhalen voor mezelf houden en dat vreet wel aan mij. Ik deel, na samenspraak met de jongere, enkel informatie met het team als die nodig is om gedrag te begrijpen en goede hulpverlening te garanderen.”
Hedayatullah en Zukaiya hebben het zelf louter over fysieke en materiële privacy, terwijl dat volgens de psychologe niet het belangrijkste is. “Onze jongeren willen op school niet vertellen dat zij in een leefgroep zitten. Al die vragen over hun ouders, cultuur, verleden of thuis werken deprimerend. Die interesse in hun trauma is net de grootste privacyschending. Zij willen niet als vluchteling gezien worden, maar als iemand die hier een nieuw leven zoekt”, verheldert Roselien.
Privacy, slachtoffer van veiligheid
In het kader van terrorismebestrijding zijn de wetten rond migratie de afgelopen jaren verstrengd. “Asielaanvragen worden moeilijker en kunnen bij volwassenen zelfs tot opsluiting leiden”, verduidelijkt Kati Verstrepen, voorzitter van de Mensenrechtenliga. Die maatregelen om de veiligheid te garanderen staan haaks op privacy, een fundamenteel mensenrecht.
Niet-begeleide minderjarige vluchtelingen als Hedayatullah en Zukaiya die in België aankomen, worden zoveel mogelijk in gespecialiseerde centra opgevangen. “In kleine, lokale initiatieven”, licht Verstrepen toe. Maar dat lukt niet altijd. “Sommige minderjarigen komen in grote centra terecht waar ze met volwassenen samenwonen en -leven. Een kamer – of zelfs een slaapzaal – delen met mensen die je niet kent en die mogelijk een andere taal en afkomst hebben, is absoluut niet evident”, aldus Verstrepen, die als advocate al meer dan dertig jaar de rechten van vreemdelingen verdedigt. “Ze hebben een klein kastje om al hun spullen in te bewaren. En dat is het. Een enorme inbreuk op de privacy dus.”
De Liga kaart die problemen aan bij politici. Via beleidsbeïnvloeding wil ze maatregelen bekomen die de situatie verbeteren. “Maar zolang de kiezers daar geen punt van maken, gaan ook de politici de nood aan verandering niet inzien”, benadrukt Verstrepen. “In het ideale scenario heeft elke niet-begeleide minderjarige vluchteling een aparte kamer met een eigen kast die op slot kan. Zo heeft die jongere een plek om zich met zijn gedachten en spullen terug te trekken.”
