Op 24 april was het vier jaar geleden dat Papa Wemba (echte naam Jules Shungu Wembadio Pene Kikumba) overleed. De internationaal vermaarde Congolese artiest en oprichter van de afropop-band Viva La Musica is echter nog springlevend in de gedachten van zijn duizenden fans. Zij vinden troost in de muzikale erfenis die hij achterliet.
Papa Wemba was een van de meest tot de verbeelding sprekende stemmen die Congo ooit heeft voortgebracht. Dit jaar zou hij zeventig geworden zijn. Toen hij op 24 april 2016 in de Ivoriaanse stad Abidjan het podium van het Festival des Musiques Urbaines d’Anoumabo (FEMUA) in Ivoorkust beklom, was dat in de volle overtuiging dat hij een knalconcert zou geven. Dat lukte ook, tot op het moment dat hij - helemaal onverwacht - in elkaar zakte en hij een paar uur later bezweek.
Het dramatische moment vond plaats rond vijf uur in de ochtend. Papa Wemba komt het podium op, vlak na de performance van rapper Kery James en de Kameroense muziekster Charlotte Dipanda. Het optreden wordt live uitgezonden op Radio Televisie Ivorian. Maar na slechts een kwartier spelen valt de Congolese superster flauw. Zijn muzikanten blijven een paar seconden doorspelen, voor ze hem te hulp schieten. Het publiek is stomverbaasd, evenals de kijkers die het concert thuis volgen. De zender RTI, die het hele optreden zou uitzenden, stopt de transmissie meteen. De lichten van het festival gaan uit en hullen de mensenzee in complete duisternis. Het Rode Kruis brengt Papa Wemba uiteindelijk naar het Hôtel-Dieu ziekenhuis in Abidjan, waar hij bezwijkt.
Papa Wemba verhief de Congolese rumba tot een ware kunstvorm en bracht het zelfs naar internationale hoogtes.
Creatieve duizendpoot
Zanger, singer-songwriter en acteur: Papa Wemba was een creatieve duizendpoot. Afkomstig uit Lubefu in de regio Kasaï-Oriental in Congo, werd hij met zijn band Vivia la Musica een van de grondleggers van de afropop. Het project rond Viva la Musica bombardeerde ook andere Afrikaanse muzikanten tot wereldsterren, zoals Koffi Olomidé en King Kester Emeneya. Papa Wemba verhief de Congolese rumba tot een ware kunstvorm en bracht het zelfs naar internationale hoogtes, toen zijn muziek gebruikt werd in de bekende Italiaanse film Paradiso e Inferno van Bertolucci.
In 1969 richt Papa Wemba samen met Jossart N'Yoka Longo, Evoloko, Pépé Felly en Andy Bimi Ombalé (van de groep Stukas, red.) de Congolese band Zaïko Langa Langa op, maar vijf jaar later, in 1974, stapt hij eruit, en richt de band Isifi Lokolé op. Daarna volgden nog verschillende muzikale projecten waar Papa Wemba mee aan de knoppen zat: Yoka Lokolé, met onder andere Mavuela en Mbuta Mashakado en natuurlijk Viva La Musica in 1977.
De eeuwige 66-jarige was ook een van de grondleggers van de befaamde SAPE-beweging (Société des ambianceurs et des personnes élégantes), waarmee hij een generatie jonge Congolezen inspireerde om zich op te kleden en zo de straten van de Democratische Republiek Congo te entertainen en op te fleuren. Op het einde van jaren zeventig deed de SAPE-beweging haar intrede in Congo-Brazzaville, een vestimentaire filosofie die in het optimisme van de onafhankelijkheid van Congo gretig werd aangenomen door vooral jongeren.
Het succes van de SAPE -beweging bleef niet uit en ook in het toenmalige Congo-Kinshasa (het grondgebied van de huidige Democratische Republiek Congo, red.) doken jonge mannen op in straatbeeld, die zich naar de traditie van het sapisme kleedden, met een voorliefde voor een opvallende, flamboyante dandy-stijl. Tot op de dag van vandaag zie je in Congo regelmatig de sapeurs flaneren door de wijk.
Zeggen dat Papa Wemba’s carrière een rustig kabbelend beekje was, zou de waarheid oneer aandoen.
Amerikaans avontuur met Peter Gabriel
Papa Wemba was een man met grote ambities. Tegen het begin van de jaren tachtig scoort hij met Analengo zijn eerste grote pan-Afrikaanse hit. Hij wordt wereldberoemd op het Afrikaanse contintent. In 1986 verhuist hij naar Frankrijk, en debuteert daar in 1987 als hoofdrolspeler in de film La vie est belle, geregisseerd door Mwezé Ngangura en Benoît Lamy.
In 1989 beslist hij dat het tijd is om ook de Verenigde Staten te veroveren. Zijn Amerikaanse carrière krijgt pas echt goed vorm dankzij het tijdschrift Africa Oyé, dat een positieve recensie van zijn werk publiceerde. In 1999 gebruikte de bekende Italiaanse regisseur Bernardo Bertolucci, twee van zijn nummers voor zijn film Paradiso e Inferno. Aan het begin van de jaren negentig ontmoet hij de Britse muzikant en producer Peter Gabriel. Al snel tekent Papa Wemba bij Real World, het platenlabel van Gabriel en maken ze samen drie albums: Le Voyageur (1992), Emotion (1995) en Molokai (1998).
Maar zeggen dat Papa Wemba’s carrière een rustig kabbelend beekje was, zou de waarheid oneer aandoen. Zo mondde een van de beste muzikale samenwerkingen, met de andere Congolese superster Koffi Olomidé, uit in een bitsige rechtszaak over de auteursrechten van de plaat Wake Up. En in 2004 werd Papa Wemba veroordeeld tot 30 maanden gevangenisstraf (waarvan hij er vier uitzat). Hij werd ervan verdacht ten minste 150 mensen Frankrijk binnen te hebben gesmokkeld, met als alibi dat het leden van zijn band waren.
Papa Wemba liet ook de Belgische muzikant en kunstenaar Stromae niet onberoerd. Veel muziekrecensenten vergelijken de opzwepende gitaarklanken van het nummer Papaoutai met de legendarische riffs van Papa Wemba.
Jongeren laten dromen
Ondanks zijn leeftijd is Papa Wemba er altijd in geslaagd om jongeren te laten dromen. Hij moderniseerde de Congolese rumba, die haar oorsprong vond in de Cubaanse ritmes en in de jaren vijftig van de vorige eeuw erg populair werd op het Afrikaanse continent. Zijn samenwerking met Peter Gabriel opende de deur naar de internationale muziek, die in de Congolese muziekscène La World Music wordt genoemd. Hij legde de fundamenten van de Congolese Rumba en verschillende andere stijlen zoals jazz, rap en r&b.
Papa Wemba liet ook de Belgische muzikant en kunstenaar Stromae niet onberoerd. Veel muziekrecensenten vergelijken de opzwepende gitaarklanken van het nummer Papaoutai met de legendarische riffs van Papa Wemba.
Ook Maitre Gims, één van de grote Congolese en internationale rappers die vooral in Frankrijk zeer bekend is, erkent dat hij voor zijn nummer Sapé comme jamais veel inspiratie haalde uit de uit de liedjes van Papa Wemba.
"We hebben ook allemaal iets van Papa Wemba. In de douche zingen we mee met zijn nummers en in het dagelijkse leven willen we zijn elegantie evenaren."
Verschillende generaties
Carine Mutahali is journalist voor het radiostation UFM in Kinshasa. Zij draait zeer vaak muziek van Papa Wemba. "Papa Wemba blijft een groot artiest, auteur en vertolker van de mooiste liedjes die ik ooit heb beluisterd,” zegt ze. “Hij was een icoon van de Afrikaanse muziek, maar ook van andere genres. Hij heeft verschillende generaties muzikanten beïnvloed en geïnspireerd. Hij drukte zijn stempel op de Congolese mode en was een instituut op zichzelf.”
Allemaal een beetje Papa Wemba
Volgens Didier M'buy, doctor in de informatie- en communicatiewetenschappen aan het Institut Facultés des Sciences et Communication in Kinshasa, mogen we de invloed van Papa Wemba op jongeren niet onderschatten: "Aan het begin van zijn carrière hebben zijn muziek en kledingstijl hun stempel gedrukt op de stijl van de toenmalige Congolese elite. Met zijn band Viva la Musica werd hij ook populair bij de bredere bevolking. Eind jaren negentig richtte hij de groep Nouvelle Ecrita op, en maakte hij indruk op de zogenaamde Wenge-generatie van de jongeren van de jaren '80. Met zijn voornamelijk rap en r&b- album Fula Ngenge wist hij veel jonge mensen te raken. Toen ik hoorde dat hij gestorven was, moest ik meteen denken aan de Belgische krant Le Soir, dat de dag na de dood van Michael Jackson kopte: "We hebben allemaal iets van Michael Jackson". Toen Wemba stierf dacht ik ook: we hebben ook allemaal iets van Papa Wemba. In de douche zingen we mee met zijn nummers en in het dagelijkse leven willen we zijn elegantie evenaren. Papa Wemba wilde jong blijven en beïnvloedde generaties lang de kledingstijl van zoveel jonge mensen."
