De abdij van Tongerlo draagt een bijzondere geschiedenis met zich mee. Sinds 1545 heeft ze namelijk een replica van Leonardo Da Vinci’s Laatste Avondmaal in haar bezit. Volgens de Amerikaanse kunsthistoricus Jean-Pierre Isbouts lijkt die replica het meest op de originele muurschildering van Da Vinci. Isbouts organiseerde zelfs een crowdfundingactie om de replica te restaureren. Sinds eind april is de restauratie-expert in ons land om samen met het Belgische technologiebedrijf iMac een multispectrale scan uit te voeren op het schilderij.
Dit jaar is het 500 jaar geleden dat de wereldberoemde Italiaanse Renaissance-kunstenaar Leonardo Da Vinci zijn laatste adem uitblies. Naar aanleiding van zijn overlijden neemt een onderzoeksteam vanaf eind april het iconische schilderij onder de loep.
Groepswerk
Het laatste onderzoek van de eeuwenoude kopie dateert van 1973. Tot op heden is het gissen naar de makers van Het Laatste Avondmaal in Tongerlo. ‘Ondertussen is de technologie sterk geëvolueerd, waardoor we een grondiger onderzoek kunnen voeren’, vertelt pater en museumcurator van de abdij van Tongerlo Ivo Cleiren trots. ‘Ik hoop dat het onderzoeksteam van Isbouts op basis van de schilderstijl kan achterhalen wie de echte makers zijn. Hoogstwaarschijnlijk is het een groepswerk geweest waarin Da Vinci’s leerlingen een belangrijke rol hebben gespeeld. Bovendien wordt er weleens gefluisterd dat Da Vinci zelf ook heeft meegewerkt aan de kopie, maar daar zijn geen waterdichte bewijzen voor.’
Tweede versie
‘Volgens Giorgio Vasari, een Italiaanse architect en kunstschilder die met The Lives of the Artists een boek over het leven van Da Vinci, was de Franse koning Louis XII zo onder de indruk van de originele fresco, dat hij het kunstwerk naar Frankrijk wou laten overbrengen,” vertel Isbouts. ‘Een muurschildering van Milaan naar Frankrijk overbrengen was echter onmogelijk en dus koos de Franse koning voor een andere optie. Hij vroeg Da Vinci om een tweede versie te maken van Het Laatste Avondmaal, dat gemakkelijk oprolbaar en getransporteerd kon worden.’
Populair motief
‘Isbouts is ervan overtuigd dat Het Laatste Avondmaal in Tongerlo ook van de hand van Da Vinci en zijn assistenten – waaronder Andrea Solario, Marco d’Oggione en Giampietro – is. Ik vermoed zelfs dat de apostel Johannes geschilderd werd door Da Vinci zelf. Na het overlijden van Da Vinci werd Het Laatste Avondmaal een populair motief voor de techniek van de kopergravure, dat destijds zijn opmars maakte als nieuw massamedium. Kopergraveerders maakten gebruik van Het Laatste Avondmaal, omdat het gemakkelijk vertaald kon worden naar zijn lineaire vorm.
Om te kijken hoe Het Laatste Avondmaal er écht uitziet, kom je beter naar België in plaats van naar Milaan af te zakken.
Perfecte match
Volgens Isbouts is Het Laatste Avondmaal in Tongerlo dan ook niet zomaar een kopie, maar een tweede, levensechte versie, gemaakt door Da Vinci en zijn assistenten. De kunsthistoricus voerde een vergelijkbaar onderzoek uit tussen de compositie van de originele fresco in Milaan en het schilderij in Tongerlo. ‘Uit dat onderzoek bleek dat veel figuren van het originele schilderij grote overeenkomsten vertonen met de versie van Tongerlo. Het is haast onmogelijk om dezelfde perfecte match te creëren tussen beide werken. Dat betekent dat de schilders hoogstwaarschijnlijk toegang moeten gehad hebben tot de tekeningen en studies van het origineel in Milaan.’ Isbouts voerde ook dezelfde testen uit op de kopieën van Het Laatste Avondmaal in Londen en Frankrijk. De figuren op de verschillende versies kwamen niet overeen met elkaar. ‘Dat suggereert dat de artiesten van deze kopieën geen toegang hadden tot de originele tekeningen. Dat maakt het schilderij in Tongerlo heel belangrijk,’ aldus Isbouts.
Scepticisme
De theorie van Isbouts zorgt voor heel wat ophef in de kunstwereld. ‘Elke week hoor ik wel geruchten dat er nieuwe schilderijen van Da Vinci zijn opgedoken. Dat zorgt voor veel scepticisme bij de publieke opinie. Mensen vragen zich af of er bewijzen zijn die mijn theorie bevestigen. Daarom zal ik in samenwerking met het Belgische technologiebedrijf iMac een multispectrale scan uitvoeren op de versie in Tongerlo.’ Een multispectrale scan zal resultaten opleveren over pigmenten, het aantal restauraties dat het schilderij heeft ondergaan en de schildertechniek. Isbouts: ‘Met een multispectrale scan kijken we naar wat er achter het kunstwerk schuilgaat. Met dat bewijs hoop ik sceptici over de hele wereld te verbluffen dat Da Vinci heeft meegewerkt aan de versie van Het Laatste Avondmaal in Tongerlo.’
Crowdfunding
Een kunstwerk restaureren kost echter veel geld. Daarom besloot Isbouts samen met de Amerikaanse kunsthistoricus Christopher Brown via een crowdfundingactie om geld in te zamelen om het kunstwerk in de abdij van Tongerlo grondig te restaureren. ‘Tot nu toe hebben we nog niet veel geld ingezameld,’ zegt Isbouts. ‘De fundraising wordt grotendeels georganiseerd door Brown en mij. Hoewel we kunnen rekenen op de steun van de Koning Boudewijnstichting, zou het prachtig zijn mocht de Belgische overheid een handje toesteken bij de restauratiewerken. Vlaanderen moet beseffen dat het een ware kunstschat in haar bezit heeft. We hebben de steun nodig van de Belgische of Vlaamse overheid, kunsthistorici en organisaties die ons project willen omarmen.’
Maar waarom naar Tongerlo komen als je ook het origineel kunt gaan bewonderen in Milaan? ‘De originele versie van Het Laatste Avondmaal is in zeer slechte staat,’ aldus Isbouts. ‘Slechts 20 % procent van de fresco is zichtbaar. Om te kijken hoe Het Laatste Avondmaal er écht uitziet, kom je dus beter naar België in plaats van naar Milaan af te zakken.’
