Samenwonen met een complotdenker is moeilijk. De huidige pandemie wekt een sceptische manier van denken op. Er is nood aan een verklaring voor het onverklaarbare. Zit de overheid achter het virus? Zijn de coronavaccins dodelijk en een middel om de overbevolking tegen te gaan? Of zijn de 5G-masten verantwoordelijk voor de verspreiding van het virus? Complottheorieën vonden hun weg naar Deborah Seymus, Younes Charkaoui en Ankes broer. Psychologe Yara van Gendt reikt een helpende hand aan voor gezinnen onder spanning door complotdenkers.
Geen vertrouwen meer
Aanvankelijk geloofde freelance journaliste Deborah Seymus (30) uit Berchem helemaal niet in complottheorieën, maar vorig jaar werd haar door een dicht familielid ingeprent dat het coronavaccin dodelijke bijwerkingen zou hebben. Toen de overheid fouten maakte, sloeg bij haar de grote twijfel toe. “Mondmaskers waren niet veilig, er was onduidelijkheid over het aantal vrije ziekenhuisbedden en er circuleerden onjuiste cijfers”, volgens Deborah ging er te veel mis. “Ik vond het heel moeilijk om de mainstream media en de overheid nog te geloven of te vertrouwen”, geeft ze toe.
Psychologe Yara van Gendt geeft toe dat de pandemie een angstige situatie is waardoor mensen op zoek gaan naar een houvast waardoor hun angst vermindert. “Wanneer je twijfelt, ben je vatbaarder voor theorieën waar je jezelf in kan vinden”, drukt van Gendt uit. Daarnaast stelde de overheid al vaker mensen teleur. “Die mensen koesteren een bepaalde wrok jegens de overheid en krijgen door een complottheorie vaak een bevestiging van hun gedachten”, voegt de psychologe toe.
Hoe meer informatie, hoe slimmer
"In Amerika vielen mensen dood neer. Ik geloofde dat en kon het niet meer loslaten."
Toen het duidelijk werd dat er een vaccin aankwam, wilde Deborah daar meer over weten. Maar haar zoektocht naar meer informatie op het wereldwijde web stelde haar allerminst gerust. “Ik stond open voor alle soorten informatie. Hoe meer informatie ik opdeed, hoe slimmer ik zou worden. Het werd heel makkelijk om werkelijk alles te geloven.” Deborah voelde aan het begin van pandemie een enorme afkeer voor het coronavaccin: “Het werd te snel ontwikkeld, helemaal niet grondig getest én in Amerika vielen mensen dood neer. Daar was ik uiteraard volledig mee weg. Ik geloofde dat en kon het niet meer loslaten.” Ze nam zich vastberaden voor om zich nooit te laten vaccineren.
Een huisgenoot als eye-opener
“Alléé Deborah, tuurlijk neem je dat vaccin, doe toch niet zo stom!”
Bij Deborah en haar huisgenoot stapelden de spanningen zich op toen ze geloofde dat het coronavaccin dodelijke bijwerkingen had. “Mijn huisgenoot kon zich soms zo irriteren aan het feit dat ik zulke complotten geloofde. Hij raadde me meermaals aan om opnieuw de juiste bronnen op te zoeken. Gelukkig deed ik dat ook.” Onder hun dak kwam het nooit tot ruzie. Toch kon ze het complot van zich afzetten en nu is ze vastberaden: “Alléé Deborah, tuurlijk neem je dat vaccin, doe toch niet zo stom!”
Drie redenen draaiden bij haar de complotknop om: “Ten eerste ben ik nooit zo diep in het complotdenken verwikkeld geraakt als mijn familielid. Daarnaast prijs ik mezelf gelukkig dat ik door mijn journalistieke achtergrond mijn ogen wel terug moést openen. Tenslotte heb ik enorm veel te danken aan mijn huisgenoot. Hij studeerde voor apotheker en werkt in een farmaceutisch bedrijf. Hij is daardoor ook erg kritisch op wetenschappelijk vlak.” Door te praten over farmaceutische processen en over zijn studie nam Deborahs huisgenoot een heleboel twijfels weg. “Het was veel makkelijker om iets aan te nemen van hem dan van een onbetrouwbare bron.”
Tegen de overheid in
Ook student KMO-Management Younes Charkaoui (21) uit Antwerpen was niet ongevoelig voor de complottheorieën die aanwaaiden tijdens het uitbreken van de pandemie. 5G-masten vernielen omwille van hun straling? Dat zegt hem niet veel, maar Younes is ervan overtuigd dat de mens het coronavirus ontwikkelde. “Het is het eerste complot waar ik ooit in geloofde en dat doe ik nog steeds.” Daarnaast kan Younes, net zoals Deborah, niet begrijpen dat voor het coronavirus op een vliegensvlug tempo een vaccin werd ontwikkeld. “Dat er voor verschillende virussen, zoals HIV, na al die jaren nog steeds geen vaccin is, doet me twijfelen aan de betrouwbaarheid van het vaccin. Ik weiger te geloven dat het coronavirus zo snel bestreden kan worden. Daar zit volgens mij iets achter. Ik weet alleen nog niet wat.”
Enkele maanden geleden testten zijn ouders positief op corona en ze kwamen dat zonder artsen of hulp te boven. “Mijn ouders zijn ervan overtuigd dat ze lichamelijk sterk genoeg zijn zonder het vaccin. Net zoals hen zal ik het vaccin ook niet nemen. Ik heb er te weinig vertrouwen in.” Ook vindt Younes de aanmoediging vanuit de overheid om het vaccin te nemen te groot: “Het is verdacht hoe graag men van hogerop wil dat we zonder nadenken een vloeistof laten inspuiten.”
"Bewust, maar ook onbewust leef ik tegen de overheid in.”
In het gezin van Younes trekken ze allen aan hetzelfde zeel. Het coronavirus speelt absoluut geen hoofdrol onder hun dak. Ze willen samen graag het leven opnieuw normaliseren en volgens van Gendt is dat heel normaal: “Wanneer je in je gezin erkenning krijgt voor je denken en als het ware samen een clubje vormt dan geeft dat steun.” Younes: “Geloof je samen als gezin niet in het coronavirus? Dan is het volgens mij heel normaal dat je je samen niet aan de regels houdt en gewoon je eigen leven verder leidt. Bewust, maar ook onbewust leef ik tegen de overheid in.”
Loskoppelen
Studente communicatiewetenschappen Anke (21) is het zelf niet, maar leeft wel onder één dak met een complotdenker. Hoewel ze in een warm nest wonen, is haar broer Lukas (23) niet gelukkig. Een heleboel onderliggende problemen maken Lukas’ leven moeilijk waardoor zijn gedachten een gemakkelijke prooi werden voor complottheorieën. Lukas struint sinds drie jaar het internet af om te ontsnappen aan de realiteit. Het complotdenken zorgde ervoor dat hij zijn vrienden verloor, zijn studie liet vallen en stopte met werken. Of daar spanningen bij komen kijken in het gezin? “Dat is in dit geval nog zacht uitgedrukt”, zucht Anke.
Ze verschillen thuis zo van mening dat er regelmatig vurige ruzies ontstaan. “We worden door Lukas uitgescholden, als dom bestempeld en willen zogezegd niet luisteren naar hem”, verklaart Anke. Praten is zo moeilijk dat er steevast andere onderwerpen worden aangesneden wanneer Lukas weer met een complot afkomt. Anke getuigt hoe Lukas dan roept: “Denk toch allemaal eens logisch na! De media is niet te vertrouwen!” Ze voegt eraan toe: “Dat is typisch voor een complotdenker, maar zichzelf bestempelen als eentje? No way.”
"Het gaat om de inhoud en niet om de persoon an sich.”
Van Gendt haalt aan dat het voor zulke gezinnen net belangrijk is om het gesprek met elkaar te blijven aangaan. “Je moet de complotideeën die iemand heeft, loskoppelen van die persoon zelf. Wanneer een discussie losbreekt, kan iemand zich heel snel persoonlijk aangevallen voelen. Complotdenkers worden vaak als wappies of gekkies neergezet en dat moeten we vermijden. Het gaat immers om de inhoud en niet om de persoon an sich.”
Eens zijn met oneens zijn
De onbekende pandemie deed er nog een schepje bovenop. “Coronamaatregelen volgen? Dat interesseert hem niet. Corona bestaat volgens hem helemaal niet. Hij zal zich nooit laten vaccineren en gelooft al helemaal niet in mondkapjes”, betreurt Anke. Daar blijft het niet bij, Lukas zit veel dieper geworteld in de complotwereld. “Het zijn de typische complotten waarin hij gelooft: de maanlanding is fake, we worden bestuurd als een soort legertje door aliens, hij rebelleert tegen alles wat de overheid hem oplegt en hij vindt het dwaas dat wij als schapen volgen.” Ze voegt eraan toe dat als hij in die complotten wil geloven, dat ook moet kunnen. “Wel vind ik het belangrijk dat hij zichzelf onder controle houdt. Op dit moment zit dat niet goed. Hij wordt regelmatig ontslagen door werkgevers, omdat hij zijn mond niet kan houden. Alles draait rond complotten. Dat geeft me kriebels.”
"Ik denk niet dat mijn broer me ooit zo ver zal krijgen.”
Zelf zegt Anke dat ze compleet aan de andere kant van het complotspectrum ligt. Ze spreekt klare taal: “Ik ga er absoluut niet in mee en ik denk niet dat mijn broer me ooit zo ver zal krijgen.” Volgens van Gendt hoeven gezinsleden elkaar niet in het midden te vinden wanneer ze zo ver van elkaar staan. “Als iemand zo sterk van mening is, is het bijna zinloos om te verwachten dat de andere zou bijdraaien. Het idee toepassen van agree to disagree zou een mooie eerste stap zijn. We moeten in het achterhoofd houden dat het helemaal geen overtuigingswedstrijdje moet worden.”
De volledige namen van alle geïnterviewden zijn bij de redactie bekend.
