De suprematie van Poetin: kan hij de Russische verkiezingen verliezen?

Op 18 maart is het zover, dan wordt er bepaald of Vladimir Poetin aan zijn vierde ambtstermijn als Russisch president mag beginnen. Zelfs zonder uitsluiting van zijn voornaamste concurrent Aleksej Navalny, lid van de Russische Progressieve Partij, lijkt de kans zeer klein dat Poetin niet herkozen zal worden. De oppositieleider werd in juni veroordeeld voor fraude en mag daarom niet meer deelnemen. Wim Coudenys, docent Russische en Europese (cultuur)geschiedenis aan de KU Leuven, acht het onmogelijk dat Poetin niet herkozen zal worden.    

In 2012 won Poetin met 64% van de stemmen. Zijn toenmalige en voornaamste tegenstander, Gennadi Zjoeganov, kon slechts 17% van de kiezers overtuigen. Dit jaar lijkt een gelijkaardig scenario bijna ondenkbaar. “Het is uitgesloten dat Poetin niet herkozen zal worden”, vertelt Coudenys, “Poetin is ondertussen al zo lang aan de macht en hij heeft een grote meerderheid van de stemmen. Bovendien heeft hij al die jaren de kans gekregen om het Russische systeem verder naar zijn hand te zetten. Dat Poetin zou verliezen is dus compleet ondenkbaar.”  

Poetin werd voor het eerst verkozen in 1999, na het ‘onverwachte’ aftreden van Boris Jeltsin. Na zijn tweede ambtstermijn werd hij opgevolgd door Dmitri Medvedev, de huidige premier van Rusland. In de tussentijd nam hij de functie van premier over, om dan vier jaar later weer verkozen te worden. “Poetin heeft nooit zijn greep over Rusland verloren”, vervolgt Coudenys, “het is opvallend dat op het moment dat Poetin premier werd en Medvedev president, toevallig veel van de bevoegdheden bij de premier kwamen te liggen. Vier jaar later, toen Poetin terug herkozen werd, verschoven die bevoegdheden weer naar de president.”   

Dit geeft erg de indruk dat Poetin de touwtjes in handen heeft. In Rusland mag de president maximaal twee ambtstermijnen na elkaar uitzitten. De verkiezing van Medvedev was met andere woorden een formele oplossing voor een grondwettelijk probleem. “Het zou ook erg verdacht zijn om de grondwet aan te passen, terwijl Poetin nog aan de macht is. Men probeerde de schijn hoog te houden, nu is dat zeker niet meer het geval”, besluit Coudenys.  

Rusland is nog steeds een democratie. Toch is het opvallend dat dit systeem effectief werkt in Rusland. Professor Coudenys legt uit waarom: “De bevolking vreest vooral de onzekerheid, iets wat door opeenvolgende leiders in Rusland systematisch bij hen werd ingelepeld. Als je niet zeker kunt zijn dat er een sterk figuur aan het hoofd staat in Rusland, dan heerst er chaos. Voor het merendeel van de bevolking gaat het nu beter, ze verkiezen een stabiele situatie. De corruptie binnen de politiek nemen ze er dan maar bij.”   

Niet alleen politieke tegenstanders, maar ook activisten worden op systematische basis de mond gesnoerd. “De bovenste laag van de Russische gemeenschap zorgt er steeds voor dat wie het oneens is met het systeem, geen poot heeft om op te staan. Als men wil betogen, is er toelating nodig. Zelfs als je wil manifesteren als eenmansactie kan je onmiddellijk opgepakt worden, want je hebt geen toelating om te betogen”, verduidelijkt Coudenys.    

De politieke situatie in Rusland is bovendien erg complex; ondanks de vier partijen die strijden om de macht, is er slechts één partij die domineert: Verenigd Rusland. De centrumrechtse partij steunt Poetin en monopoliseert de Russische politiek, de oppositie maakt nauwelijks kans. “Dat heeft in eerste instantie te maken met traditie, en wordt daarnaast nog versterkt door hoe bepaalde zaken gemanipuleerd worden. Men wil de schijn hooghouden van concurrentie om een soort tegengewicht te vormen, terwijl die eigenlijk amper aanwezig is.” Eenmaal in het parlement stemmen de andere grote partijen - de Communistische Partij, Rechtvaardig Rusland en de Liberaal-Democratische Partij - gewoon met Verenigd Rusland mee.  

Ongeacht de verschillende politieke visies van de partijen, luidt de algemene leuze steeds als volgt: ‘Rusland eerst’. De overgrote meerderheid sluit zich hierbij aan. Zo niet, dan zorgt het regime daar wel voor. “Iedereen die zich verzet tegen de visie van de meerderheid wordt automatisch bestempeld als ‘ondemocratisch’. Men zorgt er expliciet voor dat de partijen mooi in de pas blijven lopen. Als ze dat niet doen, dan wordt hen het leven zuur gemaakt op indirecte wijze.”   

Ondanks alles is Poetin ontzettend populair in Rusland. Hij bracht in 1999, toen hij voor het eerst president werd, datgene waar het volk naar verlangde: stabiliteit. Hij slaagde erin om gedurende het afgelopen decennium de macht bijeen te houden en zijn eigen positie te verzekeren. Professor Coudenys verklaart Poetins strategie: “Poetin houdt de macht goed bijeen, omdat hij de mooiste contracten en de beste functies uitdeelt aan alle mensen die hem welgezind zijn. Op die manier blijft zijn positie stabiel. Wat de bevolking betreft, die stemmen gewoon eens om de paar jaar, en voor de rest wordt daar niet echt rekening mee gehouden.”